Νέα Υόρκη.- Ανάλυση του ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΖΟΥΠΑΝΙΩΤΗ

Φτάνοντας στη Νέα Υόρκη το απόγευμα της 21ης Σεπτεμβρίου και πριν συναντηθεί με τον υπουργό Εξωτερικών, Τζον Κέρι, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έδωσε στους δημοσιογράφους ένα πλαίσιο των θεμάτων που θα ήγειρε στις συνομιλίες του με τους Αμερικανούς, τα πέντε μόνιμα μέλη του Σ.Α. και τα Ηνωμένα Έθνη. Σε όλες τις συναντήσεις κοινός παρονομαστής ήταν το θέμα της ΑΟΖ και η άσκηση επιρροής στην Άγκυρα να μην προβεί σε προκλήσεις.

Αργότερα την ίδια μέρα και μετά τη συνάντηση Αναστασιάδη – Κέρι, όταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ρωτήθηκε γιατί επιμένει στο ζήτημα των τουρκικών παραβιάσεων, όταν γενικά η Άγκυρα έχει χαμηλώσει τους τόνους, απάντησε ότι γίνεται για προληπτικούς λόγους, καθώς ξεκινούσε η γεώτρηση της ΕΝΙ.

Οι εξελίξεις που ακολούθησαν με την έκδοση της «οδηγίας προς ναυτιλλομένους» από την Τουρκία, με δέσμευση περιοχών σε τεμάχια της κυπριακής ΑΟΖ, δικαίωσαν την απόφαση της κυβέρνησης να θέσει υψηλά το θέμα στις επαφές της με τους ξένους ηγέτες και τον ΟΗΕ, ζητώντας ταυτόχρονα από αυτούς να ασκήσουν την επιρροή τους στην Τουρκία. Και ήταν αυτή η προληπτική διπλωματία που βοήθησε σημαντικά ώστε όταν μετά την έκδοση της τουρκικής οδηγίας ο Πρόεδρος Αναστασιάδης αποφάσισε την αναστολή των συναντήσεών του με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ντερβίς Έρογλου, δεν σημειώθηκαν οι συνηθισμένες αντιδράσεις του διεθνούς παράγοντα, που ναι μεν αναγνώριζε το δίκαιο των διαμαρτυριών της Λευκωσίας, από την άλλη όμως την καλούσε να μην αναμειγνύει τις διαπραγματεύσεις του Κυπριακού με άλλα θέματα.

Μετά την έναρξη των γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ, τον Σεπτέμβριο του 2011 και την αμερικανική παρέμβαση προς την Άγκυρα να μην στέλνει πολεμικά σκάφη και αεροπλάνα για να παρενοχλεί τις εργασίες της αμερικανικής NOBLE, διαμορφώθηκε ένα περίεργο καθεστώς συναντίληψης. Η Τουρκία γενικά σεβάστηκε την υπόσχεση προς τους Αμερικανούς ως προς την αποστολή πολεμικών σε περιοχές που δεν επιτρεπόταν, όμως συνέχισαν να οικοδομούν την υπόθεση της αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας, σε διάφορα διεθνή φόρα, συμπεριλαμβανομένων και των Ηνωμένων Πολιτειών. Παράλληλα ενθάρρυναν το ψευδοκράτος να προκηρύττει διαγωνισμούς σε «τεμάχια» βορείως και ανατολικώς των κυπριακών ακτών κι έστελναν το ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός» σε υποτιθέμενες σεισμολογικές έρευνες.

Σε όλες αυτές τις προκλήσεις, η κυπριακή κυβέρνηση έδινε τις απαντήσεις της, βάσει της διεθνούς διπλωματικής πρακτικής.

Το διαφορετικό με την τελευταία τουρκική οδηγία προς ναυτιλλομένους έγκειται στο ότι η Άγκυρα δοκίμασε τις αντοχές και της κυπριακής κυβέρνησης, αλλά και του διεθνούς παράγοντα, με πρώτους τους Αμερικανούς. Όπως δηλώνει ο τ. πρέσβης Ανδρέας Ιακωβίδης, «ο λόγος της τουρκικής οδηγίας που καλύπτει περιοχές της ΑΟΖ όπου γίνονται εξορύξεις της ΕΝΙ και ΚONGAS είναι προφανώς για να μπορέσει το «Μπαρμπαρός» να διεξάγει σεισμικές έρευνες στην περιοχή αυτή. Κι εφόσον συνοδεύεται από πολεμικά, πρόκειται για μία κατάσταση η οποία μπορεί να οδηγήσει σε εμπόλεμη ρήξη. Πρόκειται κυριολεκτικά για πολιτική των κανονιοφόρων».

Θα υπάρξει αποκλιμάκωση;

Η ένταση της αντίδρασης του Προέδρου της Δημοκρατίας να αναστείλει τις συναντήσεις του με τον Ντερβίς Έρογλου ξάφνιασε και τα Ηνωμένα Έθνη και τους Αμερικανούς, ωστόσο το γεγονός ότι μόλις λίγες μέρες πριν η κυπριακή κυβέρνηση είχε απευθύνει προληπτικά προειδοποιήσεις και εκκλήσεις για παρεμβάσεις τους αφαίρεσε κάθε πρόσχημα να τηρήσουν την γνωστή τακτική ίσων αποστάσεων. Έτσι, σύμφωνα με πληροφορίες, κατόπιν των επαφών του Προέδρου της Δημοκρατίας και στελεχών της κυβέρνησης με τα Ηνωμένα Έθνη, τους Αμερικανούς, τους Βρετανούς και την Ε.Ε., ασκήθηκαν πιέσεις στην Άγκυρα να μην υλοποιήσει τις αποφάσεις της.

Βέβαια, με βάση την πάγια τουρκική πρακτική, η άμεση ανάκληση της «οδηγίας» φαίνεται αδιανόητη, καθώς θα αποτελούσε πλήγμα για τον Ερντογάν, σε μία περίοδο που έχει εμπλακεί σε διαμάχη με τον Τζο Μπάιντεν και τον Λευκό Οίκο και πολλούς άλλους εταίρους. Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, το λογικότερο θα ήταν, η Τουρκία να μη στείλει το «Μπαρμπαρός» ή άλλα σκάφη της στις περιοχές που δέσμευσε με την οδηγία κι αφού περάσουν λίγες μέρες να εκδώσει νεότερη με άλλες συντεταγμένες. Ίσως αυτός να είναι κι ένας από τους λόγους που το Στέιτ Ντιπάρτμεντ κράτησε χαμηλούς τόνους, ρίχνοντας το βάρος στις παρασκηνιακές κινήσεις. Στην περίπτωση αυτή θα αρθούν κι οι λόγοι για τους οποίους ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε ανακοινώσει την αναστολή των συναντήσεών του με τον Ντερβίς Έρογλου. Βέβαια, αν ο Ερντογάν συνεχίσει την πολιτική των προκλήσεων και δεν ακολουθήσει τη διέξοδο που του υποδείχθηκε, ανοίγουν άλλες παράμετροι, με πιθανή μία παρατεταμένη κρίση.

Γιατί υπάρχουν πολιτικοί αναλυτές στην Ουάσιγκτον οι οποίοι εκτιμούν ότι αν η Τουρκία δεν προχωρήσει σε αποκλιμάκωση, τότε η κίνηση με την οδηγία είχε ως σαφή στόχο να βάλει στην ατζέντα των συνομιλιών ή, τουλάχιστον, στο παράλληλο κανάλι των ΜΟΕ, το θέμα των ενεργειακών.

Κάποιοι μάλιστα με πολύ στενούς δεσμούς με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, εισηγούνται στις ΗΠΑ και τα ΗΠΑ να ασκήσουν την επιρροή τους για πρόληψη μιας κλιμάκωσης «με στόχο τη διασφάλιση ότι οι υπεράκτιοι ενεργειακοί πόροι στην ανατολική Μεσόγειο θα ωφελήσουν όλες τις χώρες της περιοχής συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας και δεν θα καταστούν επιπρόσθετη πηγή συγκρούσεων».

Η τοποθέτηση αυτή, παρότι τυπικά ορθή, ανοίγει παράθυρα για εκτροπές, αν δεν τεθεί σε ορθά πλαίσια. Αν δηλαδή η Τουρκία προκαλεί σήμερα για να ξεκινήσει συζήτηση για το πώς θα κατανεμηθεί ο ενεργειακός χάρτης της περιοχής –κι αυτό δεν αφορά μόνο την Κύπρο, αλλά και άλλες χώρες– οι πιθανότητες να μην υπάρξει ποτέ λύση αυξάνονται. Παράλληλα, αυξάνεται κι κίνδυνος οι Αμερικανοί, αντί στην παρέμβασή τους για αποκλιμάκωση να επιμείνουν στα αυτονόητα, να μπουν στον πειρασμό να συζητούν «ενεργειακά ΜΟΕ», κάτι που δοκίμασε να βολιδοσκοπήσει τον Μάρτιο του 2013 ο Ντάουνερ, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Η καθυστέρηση αυτή στη διαδικασία, πάει πάντως πίσω τα σχέδια του ειδικού συμβούλου του γ.γ., Εσπεν Μπαρθ Άιντε να ξεκαθαρίσει την εικόνα στις διαπραγματεύσεις μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου, ανοίγοντας παράλληλα τον δρόμο και για την επίσκεψη στην περιοχή του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών, Τζον Κέρι. Ένας φόβος σε σχέση με την επίσκεψη Κέρι είναι μήπως, καθώς στο παρελθόν αδημονούσε να έλθει στην Κύπρο, μία παρατεταμένη κρίση γύρω από την ΑΟΖ τον φέρει ως πυροσβέστη, με ΜΟΕ για την ενέργεια στην ατζέντα. Κάτι τέτοιο σίγουρα θα αποτελούσε εφιαλτικό σενάριο για τη Λευκωσία.

Πάντως, οι αντιδράσεις του ειδικού συμβούλου Εσπεν Μπαρθ Άιντε στην κρίση απέσπασαν τα εγκώμια και της ελληνικής πλευράς και των διεθνών συνομιλητών του, που επισημαίνουν ιδιαίτερα την ψυχραιμία την οποία επέδειξε, αποφεύγοντας κακοτοπιές. Πηγές στη Λευκωσία αναφέρουν ότι παρότι η κρίση με την Τουρκία κυριάρχησε στις συνομιλίες του, ο Νορβηγός ειδικός σύμβουλος βρήκε την ευκαιρία να παρουσιάσει τις ιδέες του για γεφύρωση των διαφορών, οι οποίες κρίθηκαν ότι κινούνται στη σωστή κατεύθυνση.