«Οι εξεγέρσεις του λαού των Επτανήσων για την Ένωση με την Ελλάδα και Κοινωνική Δικαιοσύνη»
Του Αποστόλη Ζουπανιώτη****
Μέρος 2ο
Το 1848 ιδρύεται το Κόμμα των Ριζοσπαστών. Είναι μιά χρονιά ορόσημο στην παγκόσμια πολιτική ιστορία. Είναι η χρονιά που εκδόθηκε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο του Μαρξ, η χρονιά των επαναστάσεων στη Γερμανία και στη Γαλλία. Οι ιδέες Ευρωπαίων αναρχικών, όπως οι Πιερ Ζοζέφ Προυντον, Σαιν Σιμόν, Τζουζέπε Ματσίνι βρίσκουν μεγάλη απήχηση στα προοδευτικά, φιλελεύθερα και δημοκρατικά στοιχεία της υπό διαμόρφωση τοπικής αστικής τάξης και της διανόησης. Τις οποίες αποτελούσαν έμποροι, πλοιοκτήτες, διανοούμενοι και σπουδαγμένοι στην Ευρώπη επιστήμονες.

Οι περισσότεροι από τους πρωτεργάτες του κινήματος δεν ξεχώριζαν τη λαϊκή κυριαρχία από το αίτημα της ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα, θεωρώντας ότι το ένα πρέπει να συμβαδίζει με το άλλο, αλλιώς η ελευθερία ή η ένωση από μόνες τους θα ήσαν χίμαιρα και απάτη. Έχουμε δηλαδή ουσιαστικά μία συμπόρευση των λαϊκών κινημάτων των Επτανήσων με τα ευρωπαϊκά κινήματα του 1848-1849.

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1848, σημειώνουμε τη βίαιη εξέγερση στο Σταυρό Κεφαλονιάς στην οποία έλαβαν μέρος και κληρικοί δίπλα στο λαό. Το σχέδιο της εξέγερσης αλλά και η προετοιμασία της υποκινήθηκαν από τους, Νικόλαο Φωκά «Ρεπούμπλικα», Ιωάννη Μεταξά Ιακωβάτο, ιερέα Παΐσιο Μεταξά, Ιωάννη Τυπάλδο Δοτοράτο Καπελέτο, Μένεγο Ξυδιά κ.ά. Στόχος ήταν η προσωρινή διακυβέρνηση του νησιού από τους επαναστάτες, εφόσον η επιτυχής έκβαση της εξέγερσης θα κατέληγε στην αιχμαλωσία του τοποτηρητή Ντʼ Έβερτον και της φρουράς του. Οι χωρικοί και οι κάτοικοι των πόλεων, κατευθυνόμενοι προς το Αργοστόλι, κτυπήθηκαν από Άγγλους στρατιώτες και ντόπιους αστυνομικούς και είχαν τρεις νεκρούς και πολλούς τραυματίες.

58 συνελήφθησαν, από τους οποίους οι 18 κρίθηκαν ένοχοι εσχάτης προδοσίας. Παρά την έλλειψη συνεκτικής οργανωτικής δομής και συντονισμού, η εξέγερση του Σταυρού ενδυνάμωσε το κίνημα στα νησιά και ενίσχυσε την αγωνιστική αυτοπεποίθηση του λαού.

Στις 16 Αυγούστου 1849, εξεγέρθηκαν οι χωρικοί στα χωριά Σκάλα, Ελιού και Ρατζακλί της Κεφαλονιάς εναντίον των Άγγλων. Την επόμενη ημέρα, ξεσηκώθηκαν τα χωριά Bάλτες, Mορωνή, Πυργί και Πρόνησος. Οι οπλισμένοι χωρικοί, με πρωτεργάτες το Θοδωρή Bλάχο και τον παπα-Γρηγόρη Ζαπάντη-Νοδάρο, εισέβαλαν στη Σκάλα, εξουδετέρωσαν τη μικρή αστυνομική δύναμη και κατέλαβαν το χωριό.

Από τα γύρω χωριά και την ύπαιθρο που επί χρόνια ολόκληρα καταδυναστευόταν και υπέφερε από την απληστία των αρχόντων, πλήθος αγρότες εγκατέλειψαν τα σπίτια και τις εργασίες τους, οπλίστηκαν και ενώθηκαν με τους εξεγερμένους. Αμέσως σχημάτισαν δικές τους επιτροπές αυτοδιοίκησης και απείλησαν να επιτεθούν στο Aργοστόλι.

Ηττήθηκαν, όμως, από τον αγγλικό στρατό. Ως αντίποινα για δώδεκα φόνους που διέπραξαν και εννέα σπίτια αρχόντων που έκαψαν οι εξεγερμένοι, η αγγλική εξουσία εκτέλεσε 21 άτομα στην αγχόνη, έκαψε και κατεδάφισε 30 σπίτια, ενώ 87 ακόμα άτομα καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές.

Η Σκάλα, ως κέντρο της εξέγερσης, είχε και τα περισσότερα θύματα της αγριότητας των αγγλικών στρατοδικείων. Tέσσερα μέλη της οικογένειας Zαπάντη φυλακίσθηκαν. Ο Σπυρίδων Γρουζής, οι Γεράσιμος και Eυστάθιος Zαπάντης, οι αδελφοί Mατθαίος και Nικολέτος-Στέλιος Tζαγκάρης, ο Aνδρέας Φόρτος, ο Zαφείρης Tραυλός και ο παπα-Γρηγόρης Zαπάντης-Nοδάρος, ή αλλιώς Παπα Ληστής, από τους πρωτεργάτες της εξέγερσης, απαγχονίστηκαν.

Στις 26 Νοεμβρίου 1850 ο Ριζοσπάστης βουλευτής Ιωάννης Δετοράτος Τυπάλδος σε μια ενθουσιώδη βουλή προτείνει το ψήφισμα για την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα.

Το ψήφισμα το υπέγραψαν και οι Γεράσιμος Λιβαδάς, Ναδάλης Δομενεγίνης, Γεώργιος Τυπάλδος, Φραγκίσκος Δομενεγίνης, Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος, Ιωσήφ Μομφεράτος, Τηλέμαχος Παΐζης, Ιωάννης Τυπάλδος, Άγγελος Σιγούρος – Δεσύλλας, Στ. Πυλαρινός, Χριστόδουλος Τοφάνης.

Η Βρετανία απάντησε με διωγμούς, συλλήψεις, φυλακίσεις, εξορίες και κλείσιμο των εφημερίδων. Oι Iωσήφ Mομφερράτος και ο Hλίας Zερβός-Iακωβάτος – δύο από τους σημαντικότερους τότε Eπτανήσιους ριζοσπάστες – εξορίστηκαν από την αγγλική διοίκηση, ο πρώτος στην Ερείκουσα και ο δεύτερος στα Αντικύθηρα.

Το Κόμμα των Ριζοσπαστών μετά από μία περίπου δεκαετία διασπάται στους Αληθινούς Ριζοσπάστες, με ηγέτες τους Κεφαλλήνες Ηλία Ζερβό-Ιακωβάτο και Ιωσήφ Μομφεράτο, οι οποίοι έμειναν πιστοί στις δημοκρατικές και κοινωνικές αρχές του ριζοσπαστισμού μέχρι τέλους: ένωση, ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη.

Είχαμε τους Ενωτικούς Ριζοσπάστες, με αρχηγό το ρεαλιστή Ζακυνθινό Κωνσταντίνο Λομβάρδο, ο οποίος μετά το 1858 έθετε το ζήτημα της Ένωσης άνευ άλλου όρου και κοινωνικού περιεχομένου και οργάνωσε το κόμμα του όπως τα κομιτάτα της Ιταλίας και των Σλάβων.

Υπήρχε επίσης και το κόμμα των Προστασιανών (ή Καταχθονίων — όπως τους έλεγαν), αποτελούμενο από ευγενείς και άλλους με ταυτόσημα με τους άγγλους συμφέροντα, όπως και το κόμμα των Μεταρρυθμιστών, που πρόβαλλε την ανάγκη μεταρρύθμισης του Συντάγματος του 1817, που τόνιζε την ανάγκη ανόδου του μορφωτικού επιπέδου των Επτανησίων , μεταθέτοντας την Ένωση στο απώτερο μέλλον. Οπως μας πληροφορεί ο Κωνσταντίνος Βέργος, αυθεντία στην ιστορία των Επτανήσων, οι σοβαρότεροι Μεταρρυθμιστές προσχώρησαν στο κόμμα των Αληθών Ριζοσπαστών και οι Προστασιανοί και οι ελάσσονες Μεταρρυθμιστές στο κόμμα των Ενωτικών Ριζοσπαστών (που έγιναν έτσι απλώς Ενωτικοί). Είναι, γράφει, η κρίσιμη περίοδος, 1859-1862, που όλα σχεδόν τα επαναστατικά κινήματα στην Ευρώπη διχάζονται γύρω από το δίλημμα της “εθνικής ολοκλήρωσης με κοινωνικό περιεχόμενο” ή της “εθνικής ολοκλήρωσης άνευ κοινωνικού περιεχομένου”.

Τότε, ο Ματσίνι, κύριος εμπνευστής του εθνικού οράματος των Ιταλών, αρνείται να προσυπογράψει την τελική πράξη της ιταλικής ενοποίησης. Την ίδια δραματική υπαναχώρηση θα επιδείξουν και στα Επτάνησα, στην τελική φάση της Ένωσης, ο Μομφεράτος και ο Ζερβός-Ιακωβάτος.

Η ευρωπαϊκή κοσμογονία αποτυπώθηκε με αδρές γραμμές και στα Επτάνησα. Σ’ αυτή την κρίσιμη περίοδο εντοπίζεται η απαρχή μιας πολιτικής που σιγά – σιγά θα διαχωρίσει το εθνικό ζήτημα από το κοινωνικό ζήτημα: είναι μια πολιτική με μακροπρόθεσμες συνέπειες. Η ιστορία των Επτανήσων είναι αποκαλυπτική του ευρύτερου ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Ιδέες, ρεύματα, συμπεριφορές, λεπτές διαφοροποιήσεις είναι, όλα, κοινά. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι ότι οι Ενωτικοί Ριζοσπάστες, κατηγορούσαν τους Αληθείς Ριζοσπάστες για “δημοκρατικό κομμουνισμό”!

Αυτά ήταν τα διδάγματα του ευρωπαϊκού 1848, και τα Επτάνησα ως κομμάτι της Ευρώπης βίωναν, σε αντίθετη με την μικρή ηπειρωτική ελεύθερη Ελλάδα, που ζούσε πιό κοντά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στο σκοταδισμό.

ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ

Έλεγα προηγουμένως ότι στα Επτάνησα που υπήρχε υψηλό μορφωτικό επίπεδο και πολλοί σπουδασμένοι στην Ευρώπη διανοούμενοι, οι εφημερίδες παρά τις διώξεις των Αγγλων έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην διαμόρφωση της επαναστατικότητας του κόσμου.

Από το 1849 και μετά, οι ριζοσπάστες άρχισαν να εκδίδουν διάφορες εφημερίδες, όπως τις «Φιλελεύθερος» του Ζερβού-Ιακωβάτου, «Αναγέννησις» του Μομφεράτου, ο «Χωρικός» του Δαυή στην Κεφαλονιά, «Ρήγας» και άλλες στη Ζάκυνθο κ.λπ.

Ο Ιωσήφ Μομφερράτος επηρεάστηκε από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, τις ιδέες του Τζουζέπε Ματσίνι καθώς επίσης και τις ιδέες των Π.Ζ. Προυντόν και Μπλανκί. Πίστευε, δηλαδή, σε ένα κράμα ιδεών και απόψεων, με προεξάρχουσες τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, τις οποίες είχε διανθίσει με χριστιανικές απόψεις.

Μετά την εφημερίδα Αναγέννησις της Κεφαλονιάς, εξέδωσε τον «Αληθή Ριζοσπάστη».

Η άλλη μεγάλη μορφή του ριζοσπαστικού κινήματος, ο Ηλίας Ζερβός-Ιακωβάτος, γεννήθηκε το 1814 και πέθανε το 1894. Αριστούχος φοιτητής Νομικής του πανεπιστημίου της Πίζας. Oπαδός των ιδεών του Σαιν Σιμόν και της Γαλλικής Επανάστασης και ένας από τους θεωρητικούς των Eπτανησίων ριζοσπαστών. Άριστος συγγραφέας, δημοσιογράφος και επιδέξιος ρήτορας με λαϊκή αναγνώριση και στα αστικά και στα αγροτικά στρώματα.

Από τις στήλες της εφημερίδας του «Φιλελεύθερος», εξαπέλυε μύδρους εναντίον της τυραννικής διακυβέρνησης σε βάρος του λαού των Ιονίων. Το γεγονός αυτό καθώς και η τεράστια δράση του στα πλαίσια του ριζοσπαστικού κινήματος, του στοίχισε αρκετές συλλήψεις, φυλακίσεις και εξορίες στους Οθωνούς, τους Παξούς και τα Αντικύθηρα.

Ο Παναγιώτης Πανάς είναι η πλέον επαναστατική φυσιογνωμία του κινήματος των Επτανήσων. Γεννήθηκε το 1832 στην Σπαρτιά Λειβαθούς Κεφαλονιάς. Σε αρκετά νεαρή ηλικία έγινε μέλος του Pιζοσπαστικού Kόμματος του νησιού και άρχισε να συμμετέχει στον αγώνα εναντίον της αγγλικής κυριαρχίας. Στο Λύκειο Aργοστολίου, ο καθηγητής του Θεόφιλος Kαρούσος, του μετέδωσε τις ιδέες του φιλελευθερισμού.

Tο 1855, όταν οι αρχές απαγόρευσαν την κυκλοφορία των εφημερίδων «Aναγέννησις» του Iωσήφ Mομφεράτου και «Φιλελεύθερος» του Hλία Zερβού-Iακωβάτου, ο Πανάς, σε ηλικία 23 χρόνων, εξέδωσε την εφημερίδα «Kεραυνός», ενώ άρχισε να συνεργάζεται και με την εφημερίδα «Nέα Eποχή» της Kέρκυρας. Εξαιτίας όμως των διωγμών αναγκάστηκε να αποχωρήσει και πριν καταλήξει στην Αθήνα ταξίδευσε σε πόλεις της Ιταλίας και στην Κωνσταντινούπολη.

Αλλά και από την Αθήνα απελάθηκε γρήγορα λόγω της αντιοθωνικής του δράσης. Το 1857 επέστρεψε στην Κεφαλονιά, από όπου εξαιτίας των μεγάλων διωγμών του 1860 εναντίον των ριζοσπαστών, εγκαταστάθηκε εκ νέου στην Aθήνα, όπου γνωρίσθηκε με τον Σοφοκλή Kαρύδη, εκδότη της εφημερίδας «Φως». Tο 1861 εξέδωσε μια άλλη εφημερίδα, την «Aλήθεια», στις σελίδες της οποίας προσδιόριζε το αληθινό νόημα του ριζοσπαστισμού, σύμφωνα με τις δικές του απόψεις.

Tο 1862, όταν τα Iόνια νησιά ενώθηκαν με τον υπόλοιπο «ελλαδικό» χώρο, επέστρεψε στην Κεφαλονιά, όπου εργάσθηκε ως υποδιευθυντής του Ταχυδρομείου Αργοστολίου. Παράλληλα, εξέδωσε την εφημερίδα «Διογένης», λίγο αργότερα μια άλλη, τη «Σφήκα» και τέλος τον «Εργάτη. Μέχρι το 1896 που πέθανε πάμπτωχος, ήταν ένας από τους πρωτοπόρους σοσιαλιστές διανοούμενους και διανοητές, όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης.

Στα ονόματα των Επτανησίων σοσιαλιστών και Επαναστατών, που είχαν ρίζες στον αγώνα των Επτανήσων για κατάργηση της αγγλικής προστασία, μπορούμε να προσθέσουμε τον Ιθακήσιο Πλάτωνα Δρακούλη, τον Κεφαλλονίτη Σταύρο Καλλέργη που οργάνωσε τον πρώτο εορτασμό της Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα και τέλος τον Μαρίνο Αντύπα, τον πρωτεργάτη της εξέγερσης των αγροτών του Θεσσαλικού Κάμπου.

Θέλω να κλείσω την ομιλία μου με δύο ζητήματα.

Το πρώτο σχετίζεται με ένα ερώτημα που ήγειρε πρόπερσι στην ομιλία του, ο καλός φίλος Χριστόφορος Βρετός, για το κλείσιμο της Ιόνιου Ακαδημίας, το 1864, χωρίς να θρηνήσει κανείς και χωρίς καν να αιτιολογηθεί πειστικά η κατάργησή της. Η εξήγηση του Κωνσταντίνου Βωρου, που συμμερίζονται και άλλοι, είναι ότι το ίδρυμα θύμισε στο λαό και τη διανόηση την αγγλική κυριαρχία και δεν την ήθελαν.

Το δεύτερο έχει να κάνει με μία επισήμανση για το χαρακτήρα του αγώνα του λαού των Επτανήσων και κάποια γενικότερα μηνύματα που θα έπρεπε ίσως να αντληθούν.

Ο αγώνας του λαού των Επτανήσων ήταν κατʼ ουσίαν μαζικός πολιτικός αγώνας, ασχέτως αν αρκετές φορές λάμβαναν χώρα κι ένοπλες συγκρούσεις. Και το σημειώνω αυτό, γιατί πολλές φορές εμείς οι Έλληνες ενθουσιαζόμαστε από ένοπλες εξεγέρσεις, παρότι οι συνθήκες δεν τις ευνοούν. Κάτι που έγινε έναν αιώνα αργότερα, στην Κύπρο με τον αγώνα της ΕΟΚΑ κι οδήγησε σε μία κουτσουρεμένη ανεξαρτησία.

Βεβαίως στα Επτάνησα, σε αντίθεση με την Κύπρο, δεν είχαμε άλλες μειονότητες και πάνω απʼ όλα, το 1864 οι Βρετανοί ήταν αποφασισμένοι να παραχωρήσουν τα νησιά στην Ελλάδα, ως «προίκα» του Βασιλώς Γεωργίου του Αʼ, ο οποίος επελέγη από την Γηραιά Αλβιώνα με μία μεγάλη δέσμευση. Να αναχαιτίζει τις προσδοκίες του ελληνικού λαού ως προς την απελευθέρωση αλύτρωτων αδελφών της Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας, Θράκης, νησιών του Αιγαίου. Και για σχεδόν μισό αιώνα το κατάφεραν.

Ομιλία του εκδότη της Greek News στην εκδήλωση της Ιόνιας Πολιτιστικής Ομοσπονδίας, για την επέτειο της Ένωσης της Επτανήσου με την Ελλάδα, Κυριακή 31 Μαΐου, Πολιτιστικό Κέντρου Αγίου Δημητρίου Αστόριας.