Νέα Υόρκη.- Του Αποστόλη Ζουπανιώτη

Καθώς η Ελλάδα και ο Παγκόσμιος Ελληνισμός γιορτάζουν την επέτειο των 200 χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, ο Μητροπολίτης Πίτσμπουργκ Σάββας (Ζεμπιλάς) δίνει τη δική του συμβολή σε αυτό το σημαντικό ορόσημο για τους Έλληνες και τους Ελληνορθόδοξους. Μετέφρασε στα αγγλικά το πλήρες ποίημα (158 στροφές) του Διονύσιου Σολωμού «Ύμνος στην Ελευθερία», γνωστό κι ως ο Ελληνικός Εθνικός ύμνος.

Δεν είμαστε σίγουροι αν υπάρχει άλλη αγγλική μετάφραση ολόκληρου του ποιήματος του Διονυσίου Σολομού. Ο Rudyard Kipling δημιούργησε μια αγγλική μετάφραση επτά στροφών, η οποία δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην Βρετανική εφημερίδα Daily Telegraph στις 17 Οκτωβρίου 1918.

Η Greek News προδημοσιεύει στο ειδικό αφιέρωμα για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης (στις σελίδες 30-31) τις πρώτες 16 και τις τελευταίες 18 στροφές του «Ύμνου στην Ελευθερία», που μας παραχώρησε ευγενικά ο κ. Σάββας. Στη συνέντευξη που παραχώρησε προς τη Greek News, ο Μητροπολίτης Πίτσμπουργκ Σάββας αναφέρει ότι ολόκληρο το ποίημα θα παρουσιαστεί στις 25 Μαρτίου, εθνική εορτή των Ελλήνων.

Ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης.

Ε: Τι σας ενέπνευσε να μεταφράσετε ολόκληρον τον “Ύμνο στην Ελευθερία” του Διονύσιου Σολωμού;

Α: Ένας από τους κύριους τρόπους με τους οποίους η Μητρόπολη του Πίτσμπουργκ σχεδιάζει να σηματοδοτήσει την επέτειο των 200 ετών από την έναρξη του Ελληνικού Πολέμου για την Ανεξαρτησία, είναι με ένα βίντεο με Έλληνες μαθητές από όλη την περιοχή,  που θα διαβάσουν – από όσο γνωρίζω, για πρώτη φορά – ολόκληρο τον «Ύμνο στην Ελευθερία» του Διονυσίου Σολωμού,  στα πρωτότυπα ελληνικά. Λέμε όλοι φυσικά, τις δύο πρώτες στροφές, οι οποίες επενδύθηκαν μουσικά και υιοθετήθηκαν ως ο Εθνικός Ύμνος, αλλά λίγοι από εμάς σήμερα γνωρίζουμε ότι ο Σολωμός έγραψε είναι άλλες 156 στροφές! Με 158 μαθητές να διαβάζουν μια στροφή ο καθένας, καλύπτουμε σχεδόν μισή ώρα!

Σκεφτήκαμε να παρέχουμε μια αγγλική μετάφραση ως υπότιτλους, καθώς θα απαγγέλλονταν η κάθε στροφή, υποθέτοντας ότι υπήρχε! Όταν ανακαλύψαμε ότι δεν υπήρχε κάτι τέτοιο – ή μάλλον, καμία αγγλική μετάφραση που είχε νόημα σε έναν αγγλόφωνο – αποφάσισα να δοκιμάσω το χέρι μου σε αυτό, για να δω πόσο μακριά μπορούσα να προχωρήσω χωρίς να καλέσω τους περισσότερο εξειδικευμένους φίλους μου για να βοηθήσουν. Νόμιζα ότι θα έβλεπα πόσο μακριά θα μπορούσα να πάω, μένοντας όσο το δυνατόν πιο κοντά στο μέτρο και τη ρήμα του Σολωμού. Μετά από κανα δύο δύσκολες μέρες, ανακάλυψα ότι το απολάμβανα πάρα πολύ, για να μοιραστώ την πρόκληση με άλλους. Μετά από πέντε γεμάτες ημέρες, διάβασα ενότητες του ποιήματος σε άτομα των οποίων τις απόψεις εμπιστεύομαι, και δούλεψα εκ νέου ορισμένες γραμμές σύμφωνα με τις κριτικές τους. Τώρα ετοιμαζόμαστε να παρουσιάσουμε –  και πάλι, όσο γνωρίζω – την πρώτη πλήρη μετάφραση, μαζί με το συνοδευτικό βίντεο, στις 25 Μαρτίου.

Ε: Πόσο δύσκολο ήταν;

Α: Δεν ήταν εύκολο. Τα ελληνικά του Σολωμού είναι δημοτική, αλλά μέρος του λεξιλογίου του είναι αρχαία ή ντοπιολαλιά και η σύνταξη είναι χαρακτηριστική ενός ποιήματος της εποχής. Υπάρχουν αποσπάσματα που είναι ασαφή επειδή αναφέρεται σε γεγονότα ή πρόσωπα της εποχής του – αναφορές στις κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας, της Αυστρίας, της Ισπανίας, της Ρωσίας και της Ιταλίας – που ειλικρινά απαιτούν υποσημειώσεις για να καταστούν σαφή στον σημερινό αναγνώστη. Υπάρχουν μεγάλα αποσπάσματα περιστατικών που ήταν φρέσκα στο μυαλό του προοριζόμενου κοινού του – η πολιορκία της Τριπολίτσας, το μαρτύριο του Πατριάρχη Γρηγόριου του Ε’ – αλλά, πάλι, δεν είναι τόσο σαφή για εμάς. Υπάρχουν επίσης μερικοί στίχοι στους οποίους ο Σολωμός απαντά σε ένα επεισόδιο του «Δον Χουάν» του Λόρδου Βύρωνα, που με επιβράδυνε λίγο!

Όμως το μέτρο με παρέσυρε – αυτός ο περίφημος δεκαπεντασύλλαβος τόσο χαρακτηριστικός της ελληνικής ποίησης, χωρισμένος από τον Σολωμό σε δύο σειρές των 8 και 7 συλλαβών. Ήρθε μια στιγμή, γύρω στα μέσα της τρίτης μέρας, νομίζω, όταν ένιωσα τον εαυτό μου να ακολουθεί τη ροή. Φυσικά, είναι πολύ πιο εύκολο να κάνουμε ομοιοκαταληξία στα ελληνικά. Ο Σολωμός ρίχνει την πρώτη και τρίτη γραμμή και τη δεύτερη και τέταρτη γραμμή κάθε στροφής. Έπρεπε να ικανοποιήσω τη δεύτερη και τέταρτη γραμμή.

Η βία των εικόνων και η ακατέργαστη γλώσσα ήταν επίσης πρόκληση για μένα. Θυμηθείτε, ο Σολωμός ήταν ένας νεαρός που το έγραψε στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Ήταν είκοσι πέντε όταν το ποίημα δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1823! (Παρεμπιπτόντως, είχε μάθει ελληνικά ως ενήλικας, αφού επέστρεψε στη γενέτειρά του στη Ζάκυνθο μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στην Ιταλία.)

Υπάρχει αίσθηση του επείγοντος και μία θέρμη στις εκκλήσεις για βοήθεια από ξένους ηγέτες και στις περιγραφές της σφαγής στα πεδία των μαχών. Νομίζω σχεδόν ότι ο αναγνώστης πρέπει να προειδοποιηθεί για την ακραία βία! Υπάρχει επίσης το θέμα του πως χαρακτηρίζονται οι Οθωμανοί. Επέλεξα λέξεις όπως «εχθροί», «κακοί», «παλιάνθρωποι», αντί για τα πιο υβριστικά επίθετα του πρωτότυπου.

Ε: Φαίνεται να έχετε μια αίσθηση για την ποίηση.

Α: Μου αρέσει. Το κολεγιακό μου πτυχίο ήταν στην αγγλική λογοτεχνία και συνεχίζω να είμαι λαίμαργος αναγνώστης. Ανακάλυψα για πρώτη φορά τη σύγχρονη ελληνική ποίηση όταν ο Οδυσσέας Ελύτης βραβεύθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, τη χρονιά που αποφοίτησα από το κολέγιο. Διάβασα ένα άρθρο στους New York Times που εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι η ελληνική ποίηση είχε τιμηθεί με Νόμπελ δύο φορές σε λιγότερο από είκοσι χρόνια και η περιγραφή της ποίησης του Γιώργου Σεφέρη, του πρώτου Έλληνα Νομπελίστα, με έστειλε σε αναζήτηση μιας δίγλωσσης έκδοσης των ποιημάτων του. Έμαθα (ξανά) να διαβάζω ελληνικά για να μπορώ να διαβάζω τον Σεφέρη.

Ε: Σας ευχαριστούμε που μας δώσατε την άδεια να δημοσιεύσουμε μερικές από τις αρχικές και τις τελικές στροφές. Πότε και πώς θα το παρουσιάσετε στο σύνολό του;

Α: Αναζητήστε την παρουσίαση του βίντεο στον ιστότοπο της Μητροπόλεως του Πίτσμπουργκ, την Ελληνική Ημέρα Ανεξαρτησίας. Θα υπάρχει ένας σύνδεσμος με το πλήρες ποίημα, στα ελληνικά και στα αγγλικά.