Ηνωμένα Έθνη.- Ανάλυση του Αποστόλη Ζουπανιώτη

Η σκιά του τουρκικού δημοψηφίσματος της 16^ης Απριλίου πέφτει βαριά πάνω στις προσπάθειες για επανάληψη των συνομιλιών Αναστασιάδη – Ακιντζί, αλλά και  στο πως θα προχωρήσει στη συνέχεια η διαδικασία με στόχο να κλείσουν με επιτυχία και τα θέματα που απομένουν και να φτάσουμε σε συμφωνία διευθέτησης. Η 40λεπτη συνομιλία στην έδρα του ΟΗΕ μεταξύ του προέδρου Αναστασιάδη και του ΓΓ του διεθνούς οργανισμού Αντόνιο Γκουτιέρες κάλυψε και τα δύο θέματα, με τον επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών να παραμένει επιφυλακτικός ως προς τις προσδοκίες του.

Ο βασικός λόγος σχετίζεται με τις εντυπώσεις τις οποίες αποκόμισε κατά την επίσκεψή του στην Τουρκία και τις συνομιλίες που είχε με τον πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν, τον πρωθυπουργό Μπεναλί Γιλντιρίμ και τον υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτε Τσαβούσογλου. Μέχρι τουλάχιστον το δημοψήφισμα, ούτε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, αλλά ούτε και οι Αμερικανοί κι άλλοι παράγοντες διαβλέπουν μεγάλη πιθανότητα ουσιαστικής προόδου στο κυπριακό, ακόμη κι αν ξεκινήσουν εκ νέου οι συνομιλίες Αναστασιάδη – Ακιντζί. Εξ άλλου, το αρχικό σχέδιο του Έσπεν Μπαρθ Έιντε – με το οποίο συμφωνούσε απόλυτα η Ουάσιγκτον διά του βοηθού υφυπουργού Εξωτερικών Τζόναθεν Κόεν,  – ήταν μέχρι το δημοψήφισμα που ο Ερντογάν δεν θα ήταν σε θέση να λάβει αποφάσεις για το κυπριακό οι δύο ηγέτες και οι διαπραγματευτές του να έκλειναν όσο το δυνατόν περισσότερα θέματα, ώστε μετά το βάρος να πέσει – υπό καλύτερες προϋποθέσεις – στα θέματα που αφορούν την εμπλοκή και των εγγυητριών.

Το σενάριο αυτό πλέον είναι ξεπερασμένο, μετά την αποχώρηση του Ακιντζί από το τραπέζι των συνομιλιών και παρά το γεγονός ότι οι σχεδιασμοί για τη μεθοδολογία της επόμενης μέρας, δηλαδή μετά την επανέναρξη βάζουν επί τάπητος την επιτάχυνση της διαδικασία, ουδείς γνωρίζει τους σχεδιασμούς του Ερντογάν μετά τις 16 Απριλίου, είτε λάβει θετικό αποτέλεσμα, είτε όχι. Για κάποιους, το ΝΑΙ θα του λύσει τα χέρια να προβεί στους αναγκαίους συμβιβασμούς στο κυπριακό, που θα επιτρέψουν λύση. Για άλλους, θα αυξήσει τον εγωκεντρισμό του, αποκλείοντας κάθε τι που θα τον έδειχνε να υποχωρεί. Υπάρχουν κι οι αναλυτές που πιστεύουν ότι μία ήττα του Ερντογάν στο δημοψήφισμα ίσως τον αναγκάσουν – έπειτα από μία περίοδο ανασύνταξης – να στρέψει στον προσανατολισμό του δυτικά και να επιστρέψει τη χώρα σε ευρωπαϊκή πορεία.

Στη συνάντηση με τον πρόεδρο Αναστασιάδη, ο Αντόνιο Γκουτιέρες κατέστησε σαφές ότι παρέθετε προσωπικές του εκτιμήσεις, τι οποίες δεν προσπαθούσε να επιβάλει κι αυτό εκτιμήθηκε ιδιαίτερα θετικά από την πλευρά μας.

Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας άφησε από τις δηλώσεις του να εννοηθεί ότι συμφωνεί με την άποψη Γκουτιέρες/

«Υπάρχει κι η εκτίμηση ότι εκκρεμούντος του δημοψηφίσματος στην Τουρκία, ενδεχομένως να μην είναι η ώρα για λήψη των απαραιτήτων αποφάσεων από εκείνους από τους οποίους εξαρτάται η πρόοδος σε σημαντικά θέματα», είπε χαρακτηριστικά.

Ο πρόεδρος Αναστασιάδης, στην επτάλεπτη εισαγωγική του τοποθέτηση ανέπτυξε στον ΓΓ τα επιχειρήματα που περιείχε και στην επιστολή του προς τον κ. Γκουτιέρες και τις εκτιμήσεις του γιατί φτάσαμε στη διακοπή των συνομιλιών και τα εμπόδια που υπάρχουν στο κεφάλαιο της ασφάλειας, αλλά και στο ζήτημα των τεσσάρων ελευθεριών, στο οποίο ο πρώην πρωθυπουργός της Πορτογαλίας τον άκουσε με μεγάλη προσοχή.

ΟΙ 4 ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ

Όταν ρωτήθηκε σχετικά με το πώς αντέδρασε ο ΓΓ του ΟΗΕ, ο πρόεδρος Αναστασιάδης είπε ότι «ήταν σαφής πως θα πρέπει να εξευρεθεί τρόπος έτσι ώστε να διασφαλίζονται και οι ανησυχίες των Ελληνοκυπρίων, αλλά και των Ευρωπαίων».

Η δήλωση αυτή του προέδρου, σε συνδυασμό με τα όσα είπε πως από την τουρκική αξίωση κινδυνεύει να αλλοιωθεί η δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού στην Κύπρο η λύση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή, θέτει και τα όρια στα οποία μπορούν να κινηθούν οι ελληνοκυπριακές θέσεις, με βάση και τα δεδομένα που ήδη υπάρχουν.

Το πρώτο δεδομένο είναι η σιωπή που τηρούν οι Βρυξέλλες στην επιστολή του προέδρου Αναστασιάδη προς Γιούνκερ. Είτε γιατί ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θεωρεί ότι ένα ακόμη θέμα στην βεβαρυμμένη Ευρωτουρκική ατζέντα θα επιδείνωνε την κρίση, είτε επειδή βλέπει ότι υπάρχουν περιθώρια συμβιβασμού με την Αγκυρα στο θέμα αυτό, υπό την προϋπόθεση ότι οι δύο πλευρές θα συμφωνήσουν στα υπόλοιπα, ο κ. Γιούνκερ κι άλλοι ευρωπαίοι επίσημοι απέφυγαν να τοποθετηθούν στο θέμα.

Η Ελλάδα, με πολύ χαμηλούς τόνους έχει εκφράσει την αντίθεσή της και μάλιστα ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς στη συνάντηση με τους αξιωματούχους του Λευκού Οίκου ήταν πολύ σαφής, προτρέποντάς τους να συνομιλήσουν σχετικά και με την κ. Μογκερίνι. Η Ουάσιγκτον βλέπει θετικά το να υπάρξει σχετική διευθέτηση για τους Τούρκους υπηκόους και μάλιστα έχει διά του βοηθού υφυπουργού Εξωτερικών Τζόναθαν Κόεν αναλύσει τρία πιθανά σενάρια, με ευκολότερο (για τους αμερικανούς) αυτό της διμερούς συμφωνίας Τουρκίας – Κύπρου. Ωστόσο, σύμφωνα με πληροφορίες, ούτε ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών Τομ Σάνον, ούτε ο παριστάμενος στη συνάντηση με τον Ιωάννη Κασουλίδη Τζόναθαν Κόεν ήγειραν το θέμα στον Κύπριο υπουργό Εξωτερικών, την περασμένη Δευτέρα.

Ο κ. Σάνον θα συνοδεύσει τον υπουργό Εξωτερικών Ρεξ Τίλερσον στην επίσκεψή του στην Αγκυρα, περί τα τέλη της εβδομάδας και θα επιστρέψει στην περιοχή κάποια στιγμή περί τα τέλη Απριλίου, συμπεριλαμβάνοντας πιθανόν και την Κύπρο

Μία δεύτερη παράμετρος του ζητήματος των 4 ελευθεριών έχει να κάνει με τις συγκλίσεις Χριστόφια – Ταλάτ, όπως αποτυπώνονται σε σχετικό έγγραφο του Ιανουαρίου 2010, όπου σημειώνεται ότι οι τέσσερεις ελευθερίες θα γίνουν αποδεκτές αν δεν διαταράσσεται η δημογραφική σύνθεση του νησιού (δηλαδή το 4:1) και αφού πρώτα ενημερωθεί η Ελλάδα και ζητηθεί η βοήθεια της ΕΕ για την εφαρμογή της απόφασης.

Ουσιαστικά η διατύπωση αυτή βγάζει το θέμα εκτός της αυστηρής δικοινοτικής ατζέντας των συνομιλιών Αναστασιάδη – Ακιντζί.

Ενδιαφέρουσα είναι η άποψη που είχε διατυπώσει με άρθρο του την Τρίτη, 28 Μαΐου 2013, ο Τουμάζος Τσελεπή.

«Από το έγγραφο Ντάουνερ καθίσταται ξεκάθαρο ότι τίθεται περιορισμός στην άσκηση των τεσσάρων ελευθεριών από Τούρκους πολίτες, έτσι που να γίνεται σεβαστή η πληθυσμιακή αναλογία, ενώ η πλευρά μας ξεκαθάρισε στο περίγραμμα θέσεων της ότι αυτή η αναλογία είναι 4:1. Επιπλέον, στο έγγραφο Ντάουνερ καταγράφεται ότι αυτή η σύγκλιση ισχύει μόνο σε περίπτωση που θα συμφωνηθεί ο αριθμός των εποίκων που θα παραμείνουν. Σημειώνουμε ότι οι τέσσερις ελευθερίες δεν έχουν καμία σχέση με μόνιμη εγκατάσταση ή απόκτηση ιθαγένειας».

Δηλαδή, θα μπορούσαν να γίνουν ρυθμίσεις που να λαμβάνουν υπόψη τη διάρκεια των αδειών παραμονής Τούρκων υπηκόων ώστε να μην δημιουργούν προϋποθέσεις για μονιμοποίηση της παραμονής τους και απόκτηση υπηκοότητας.

Τόσο οι Αμερικανοί, όσο κι ο Έιντε, θεωρούν ότι το θέμα αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως το κίνητρο προς την Τουρκία για να συναινέσει στην κατάργηση του σημερινού συστήματος εγγυήσεων και στον ορισμό ημερομηνίας για πλήρη απόσυρση των στρατευμάτων της από την Κύπρο. Ωστόσο, πολλοί συνεργάτες του προέδρου θεωρούν το ζήτημα σοβαρότερο κι από αυτό της παραμονής τουρκικών στρατευμάτων.

Πότε θα επαναρχίσουν οι συνομιλίες;

Η ανακοίνωση από τα κατεχόμενα ότι πλέον ο Μουσταφά Ακιντζί είναι έτοιμος για κοινωνικού χαρακτήρα συνάντηση με τον πρόεδρο Αναστασιάδη, επιβεβαιώνει την αισιοδοξία του Έιντε για σπάσιμο του αδιεξόδου μέχρι τα τέλη Μαρτίου. Ωστόσο αυτό από μόνο του δεν δίνει απάντηση στο πότε θα επαναρχίσουν οι συνομιλίες. Θεωρείται βέβαιο ότι στην πρώτη συνάντηση, πέραν της αναθέρμανσης, θα επιδιωχθεί να συμφωνηθεί μεθοδολογία που θα επιτρέψει στην επιτάχυνση της διαδικασίας. Όμως θεωρείται βέβαιο ότι ο κ. Ακιντζί θα θελήσει πριν επιστρέψει στο τραπέζι να συναντηθεί με τον ΓΓ του ΟΗΕ (πιθανόν στην Ευρώπη). Μία δεύτερη ημερομηνία που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η υπογραφή των συμφωνιών μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και των εταιρειών πετρελαίου στις 4 Απριλίου. Επομένως, πιθανότατα η συνάντηση θα πρέπει να τοποθετείται μεταξύ 6-13 Απριλίου, για να ικανοποιηθεί κι ο Τουρκοκύπριος ηγέτης που ισχυριζόταν ότι η αποχώρησή του από τις συνομιλίες δεν σχετιζόταν με το δημοψήφισμα στην Τουρκία.